Historia, przyroda, turystyka, ciekawe miejsca

Trochę historii…

Gmina leży w granicach historycznej południowej części Warmii. W większości wsie tego obszaru lokowane były przez kapitułę warmińską w XIV i XV w. Ich dzieje, tak jak i całej Warmii, znaczone są wojnami, najazdami, klęskami żywiołowymi i zarazami. Znacznie ucierpiały w czasie wojen polsko-krzyżackich w XV i XVI w. i związanych z nimi klęsk głodu. Wyludnione wsie kapituła warmińska zasiedlała nowymi, w większości polskimi osadnikami. W 1519 r. Mikołaj Kopernik przydzielił opuszczoną ziemię w Dywitach proboszczowi i sołtysowi. W wyniku ówczesnego osadnictwa tereny te nabrały specyficznego charakteru przesiąkniętego kulturą i duchem polskości. Tutejsza ludność posługująca się językiem polskim przetrwała mimo akcji germanizacyjnej lata zaborów, zachowując gwarę i zwyczaje aż do wybuchu II wojny światowej. W historii Warmii i gminy zapisały się dwie wielkie postaci działaczy polskich:

• ks. Walenty Barczewski – historyk, pisarz, folklorysta, redaktor i wydawca, wieloletni proboszcz w Brąswałdzie, gdzie parafianie ufundowali mu nagrobek z polskimi napisami. Zasłynął polskimi kazaniami. Za wybudowanie kościoła w Brąswałdzie i umieszczenie w nim obrazów o tematyce polskiej został oskarżony przez władze pruskie o szerzenie polskiej propagandy.

• Maria Zientara-Malewska (poetka i nauczycielka) – jej imieniem nazwano wiele ulic i szkół, przeglądów i konkursów recytatorskich. W Dywitach organizowany jest Konkurs Poezji Marii Zientary Malewskiej. W Brąswałdzie odsłonięto w 1989 r. tablicę pamiątkową a w budynku biblioteki, mieszczącej dawniej szkołę podstawową, utworzono (1994) Izbę Pamięci Marii Zientary-Malewskiej.

Walory przyrodnicze i turystyka.

Atrakcyjność gmina Dywity zawdzięcza walorom krajobrazowym i przyrodniczym. Na terenie gminy znajdują się Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Środkowej Łyny i obszar NATURA 2000 Warmińskie Buczyny, a także jeziora: Mosąg (53,3 ha); Bukwałdzkie (38,3 ha) i Dywity (18,4 ha) oraz rzeki Łyna, Wadąg, Kanał Spręcowo-Różnowo, Kanał Bukwałd. Graniczy z jeziorem Wadąg (494 ha), a lasy zajmują ok. 23% jej powierzchni. To doskonałe warunki do uprawiania turystyki i rekreacji. Zwolennicy aktywnego wypoczynku mogą tu uprawiać turystykę pieszą, rowerową i kajakową oraz  jeździectwo, napotykając na trasie urozmaiconego geograficznie terenu zabytkowe kościoły, kapliczki przydrożne, zespoły dworsko-parkowe, grodziska staropruskie, cmentarze, zabytki techniki, osobliwości przyrody, piękne lasy i jeziora. Sprzyjają temu opracowane szlaki dla turystyki pieszej i rowerowej. W gminie są trzy oznakowane szlaki rowerowe:

• niebieski o długości 32 km (Dywity - Różnowo - Dąbrówka Wielka - Nowe Włóki - Gradki - Frączki -Tuławki - Gady - Jezioro Wadąg - Dągi - Dywity)
• żółty o długości 20 km (Dywity ul. Polna - Dywity działki - Redykajny - Wilimowo - Kajny - Barkweda- Brąswałd - Ługwałd - Dywity)
• czerwony o długości 17 km (Barkweda - Spręcowo - Rozgity - Sętal - Dąbróka Wielka - Tuławki).
W ostatnim czasie powstało też sporo nowych ścieżek pieszo-rowerowych m.in. z Dywit do Różnowa, z Dywit w kierunku Olsztyna przy DK51, a także ścieżka z Wadąga przez Myki, Zalbki do ul. Wiosennej w Olsztynie. 

Przez przepływającą przez gminę rzekę Łynę wiedzie szlak kajakowy aż do granicy z Rosją. W Brąswałdzie znajduje się zadbana przystań kajakowa.
Warto zobaczyć:

Brąswałd:

– kościół neogotycki z lat 1894-1896
– dom poetki i nauczycielki Marii Zientary–Malewskiej oraz Izba Pamięci w budynku biblioteki, gdzie w latach 1931–1938 działała szkoła polska;
– elektrownia wodna na Łynie, miejsce przenoski i przystań kajakowa na polanie nad Łyną 

Bukwałd:
– kaplica pw. św. Józefa
– Strusiolandia – mini zwierzyniec ze strusiami i końmi w roli głównej oraz gospoda z potrawami regionalnymi, to wymarzone miejsce na rodzinne wyjazdy, przyjęcia i imprezy okolicznościowe.

Autorem zdjęcia kurhanu w Bukwałdzie z drona, które znajduje się na sliderze na stronie głównej jest Michał Orłowski.

Tygiel Warmiński - to mała, rodzinna manufaktura, która wytwarza naturalne i certyfikowane olejki  eteryczne, zawarte w mgiełkach i świecach. Prowadzi też warsztaty kulinarne z wykorzystaniem jadalnych roślin dzikich czyli popularnych chwastów, jak również żywności ekologicznej, oraz szeroko pojętemu spojrzeniu na slow food i slow life. 
- warsztaty gręplarskie w wiosce tematycznej „Bukwałd – wioska gręplarska pachnąca ziołami” – informacje u Sołtysa wsi. 
- kurhan, czyli dawne cmentarzysko pod Bukwałdem (zrewitalizowany grobowiec)   

Dywity: 
- kościół neogotycki z 1894 roku
- ciekawym miejscem jest zmodernizowana stara Stodoła w centrum Dywit, gdzie w każdą sobotę w godz. od 8.00-12.00 funkcjonuje targowisko wiejskie z pyszną żywnością od rolników i lokalnych producentów.
- Jezioro Dywickie ze ścieżką pieszo-rowerową wokół zbiornika, mostkiem drewnianym przez jezioro oraz plażą, terenem zagospodarowanym i punktem widokowym,
- ścieżka edukacyjno-turystyczna dywickich sterowców (wjazd od ul. Grzybowej),
- Bar Dzyndzałek - oferuje tradycyjną kuchnię warmińską (kartacze, dzyndzałki, warniszki, farszynki i wiele innych), kuchnię polską (bigos, gołąbki, schabowy, babka ziemniaczana) oraz inne pyszności ze słynnymi „Gorącymi Pączkami” Gabi na czele! 

Frączki: 
-kościół neogotycki z XIX w.
 

Gady:
-warmińskie chałupy z końca XIX i początków XX w.
- Ośrodek Rzemiosł Zapomnianych – warsztaty wypalania z gliny w piecu ceramicznym,
 

Kieźliny:
-neogotycki kościółek z 1906 r.
 

Nowe Włóki:
-pomnik z I wojny światowej i kościół z 1874 roku

Sętal:
- neogotycki kościół z 1910 r.

Spręcowo:
- stara, urokliwa aleja lipowa przy dawnej drodze brukowej do Bukwałdu,
• Tuławki: barokowa kaplica z 1782 r.

Ciekawostki

Ptasie azyle
• Ośrodek Rehabilitacji Ptaków Dzikich w Bukwałdzie – zajmuje się głównie leczeniem ptaków niedrapieżnych, szczególnie bociana białego.
• Ośrodek Rehabilitacji Ptaków Drapieżnych w Dąbrówce Wielkiej – niesie pomoc poszkodowanym ptakom drapieżnym. Trafiają tu chore lub ranne ptaki znalezione na terenie województwa warmińsko-mazurskiego.

Ośrodki jeździeckie i stajnie
• Ośrodek Jeździecki Maltanka - Różnowo 52,
• Jazda Konna Olsztyn – Różnowo 71,
• Stajnia „Pod Tarantem” – Różnowo 159,
• Stajnia Brąswałd – Brąswałd 46
• Stajnia Dągi, Nauka jazdy konno, jazdy indywidualne, wyjazdy w teren – Dągi 8, 
• Klub Jeździecki u Doktorka w Barkwedzie